Er erfitt að skilja forsendubrestinn?

1. Í miklu verðbólguskoti eins og varð í kjölfar Hrunsins minnkar verðgildi krónunnar og fleiri krónur þarf til að mæla sama raungildi. Raungildi verðtryggðra lána hækkaði því ekki en krónunum fjölgaði hins vegar sem mældu þetta raungildi. Allar stærðir eru breytilegar í hagkerfinu. Raungildi launa eða kaupmáttur hrapaði þótt nafnverð launa eða launatextar breyttust ekki. Fasteignir eru vörur á markaði og raunvirði þeirra lækkaði eftir Hrun eins og öllum er kunnugt. Ein tilraun til að skilgreina forsendubrest er að segja hann misgengi raunvirðis eigna og skulda.  Nú má sýna framá að slíkt misgengi verður á árunum 2005 til 2010. Verð á húsnæði hækkar mjög hratt 2005 til 2008 en fellur hratt 2008 til 2010. Þeir sem kaupa fyrstu eign á fyrra tímabili tapa miklu. Þeir sem keyptu fyrstu eign 2003( þegar verð var lágt) hafa engu tapað þegar borið er saman raungildi lána og raunvirði húsnæðis. Þeir sem keyptu fasteign , t.d. 2000 til 2003 og seldu á árunum 2005 til 2008 hafa hagnast verulega. Hver er niðurstaðan? Í óstöðugu hagkerfi með sveiflukenndum gjaldmiðli sem sjálfur er mikilvæg uppspretta óstöðugleika verður forsendubrestur að reglu. Hann verður misstór en kemur reglulega fyrir. Krónan er ekki jafngóð við alla og hrunið var það ekki heldur. Afar lágt raungengi krónu hyglir sumum en refsar öðrum. Í hruninu hafa margir tapað miklu, aðrir haldið sínu og enn aðrir stórgrætt. Allt eru þetta heimili í landinu og hin margendurtekna setning að gera eitthvað fyrir heimilin í landinu er algerlega innihaldslaus.

2. Samningar við erlenda kröfuhafa sem eiga miklar krónueingnir í landinu er annað og aðskilið mál. Öllum er ljóst að íslenska ríkið og Seðlabankinn geta ekki skipt þessum upphæðum í erlendan gjaldeyri. Nettó gjaldeyrissköpun landsins nægir engan veginn til þess. Reyndar nægir hún engan veginn til að borga skuldir sem er annað mál. Í ljósi aðstæðna í fjármálum ríkisins, t.d stöðu heilbrigðisþjónustunar blasa við mörg brýn verkefni sem nota má fjármuni í sem nást með samningum við erlenda vogunarsjóði.

3. Hægt er að nálgast forsendubrestinn með öðrum hætti. Hann verður þá þegar lánavísitala hækkar umfram launavísitölu.  Ef laun væru verðtryggð með sama hætti og lán yrði ekki forsendubrestur í þessum skilningi. Ef hins vegar launavísitala hækkaði meir en lánavísitala væri um hagstæða breytingu að ræða fyrir lántakendur. Með þessari skilgreiningu kemur í ljós að einstaklingur sem tók lán á árunum 2005 til 2008 þarf að greiða þarf að greiða hærra hlutfall í lánið en ef engar forsendur hefðu breyst. Munurinn er um 11%. 

4. Forsendubrestur er ýmis konar. Með stórum loforðum varðandi leiðréttingu verðtryggðra fasteigna lána vann Framsókn góðan kosningasigur. Með loforðum fylgdu engar útfærslur og ljóst er að skuldug heimili gera miklar og mismunandi vætingar til efnda. Það hefur verið marg bent á það að efnamikil og tekjuhá heimili sem eiga ekki í greiðsluvanda en skulda mikið muni fá stærstan hluta af leiðréttingunni ef leiðréttingin er flöt og án þaks. Það er alveg ljóst að um þá lausn mun aldrei skapast sátt og mér er það til efs að meirihluti sé fyrir slíku rugli  á Alþingi. Útfærslur við leiðréttingu hafa hinsvegar ekki verið kynntar. Það eru ekki eingöngu faasteignalán sem eru verðtryggð og stórir hópar hafa orðið fyrir mikilli kjararýrnun enda þótt þeir skuldu ekki verðtryggð fasteignalán.  Með skynsemisrökum má sýna fram á að Framsókn hafi haft rangan skilning á forsendubresti og unnið konsingasigur , hvað þetta varðar, á fölskum forsendum. (Stuðst við blogg Vilhjálms Þorsteinssonar og Þorbergs Leifssonar.)